Fluoride, de baten en de risico’s

Fluoride en tandheelkunde zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Fluortabletjes, tandpasta, vulmaterialen, adhesieven, fluorhoudende cementen, sealants, dental floss, tandenstokers, mondspoelmiddelen, gel voor fluoride behandelingen, overal zit fluoride in. De belangrijkste reden voor toepassing in de tandheelkunde is dat fluoride het glazuur van de tanden harder maakt. De gedachte is dat het glazuur dan ook beter bestand zou zijn tegen gaatjes. Hierover verschillen de meningen.

Een onderzoek aan de Saarland-universiteit in Duitsland liet zien dat de fluorbinding aan het glazuur door het poetsen met gefluorideerde tandpasta zich beperkt tot een dikte van slechts zes nanometer. Een nanometer is één miljoenste van een millimeter. De onderzoekers twijfelen er terecht aan of dergelijke extreem dunne laagjes fluorapatiet in staat zijn tot het voorkomen van gaatjes (cariës).

Ander onderzoek laat zien dat de afname van cariës in gefluorideerde en niet gefluorideerde landen gelijk is vanaf de zeventiger jaren. Het zou kunnen zijn dat een betere gebitsverzorging een heel wat waarschijnlijkere verklaring is voor de afname van het aantal gaatjes dan fluoride.

Volgens de vereniging voor tandartsen en mondhygiënisten Ivoren Kruis heeft fluoride diverse gunstige effecten die cariës voorkomen. De effecten worden onderscheiden in een pre- en een posteruptieve werking van fluoride, waarbij de posteruptieve werking de belangrijkste is.

Met pre-eruptieve werking wordt de werking van fluoride bedoeld vóórdat de tanden of kiezen doorbreken. Fluoride stimuleert de vorming van grotere en regelmatiger hydroxylapatietkristallen en vormt via inbouw een geringe hoeveelheid hydroxylfluorapatiet dat het glazuur beter bestand maakt tegen cariës

Na de doorbraak van de gebitselementen, dus post-eruptief, heeft fluoride volgens het Ivoren Kruis een belangrijkere werking. Het remt de ontkalking van het glazuur tijdens een zuuraanval, het bevordert de snelheid waarmee mineralen na een zuuraanval weer in de tand neerslaan en het vermindert de ernst van de zuuraanval door remming van de zuurvorming door bacteriën in de mond.

Naast een positief effect op de hardheid van het tandglazuur heeft fluoride ook een aantal bewezen en (nog) onbewezen risico’s. Volgens een EU richtlijn is per 19 januari 2009 dan ook een waarschuwingstekst verplicht op fluoride bevattende tandpasta’s voor kinderen tot en met 6 jaar. De tekst luidt: ‘Gebruik voor kinderen van zes jaar of jonger niet meer tandpasta dan de grootte van een erwt. Zorg dat ze zo weinig mogelijk tandpasta inslikken. Raadpleeg een (tand)arts als uw kind fluoride in een andere vorm gebruikt’.

Fluoride wordt tijdens het tandenpoetsen niet alleen in het glazuur van de tanden en kiezen opgenomen, maar komt via het mondslijmvlies en door het per ongeluk doorslikken ook in het bloed Het advies om fluoridetabletjes te gebruiken is inmiddels verlaten, omdat daardoor vaak lelijke verkleuringen op de tanden en kiezen ontstonden. Dit wordt fluorose of mottling genoemd.

Critici wijzen op mogelijke toxische effecten van fluoride. In het lichaam opgenomen fluoride heeft een verhardende invloed op het collageen, een lijmvormend eiwit dat een belangrijk onderdeel vormt van het bindweefsel in het lichaam. Dit collageen zit niet alleen in de tanden, maar overal in het lichaam, van de huid tot de botten, van de pezen tot het kraakbeen. Alle collageenhoudende weefsels ondergaan daardoor volgens fluorcritici veranderingen in kwaliteit. Vooral de aorta zou een voorkeursplaats voor stapeling van fluoride zijn en daarmee directe invloed op hart- en vaatproblemen hebben.

Een eenmalige overdosering leidt tot een hoge fluorideconcentratie in het lichaam. Dit heeft een verlaging van de vrije calciumconcentratie en een verhoging van de vrije kaliumconcentratie tot gevolg. Hierdoor treedt misselijkheid, transpiratie, braken, buikpijn en diarree en in ernstiger gevallen kramptoestanden, stuiptrekkingen, ademhalingsstoornissen en hartstilstand op. Het lichaamsgewicht, de mate van maagvulling en vooral de tijd die is verstreken sinds het fluoride werd genomen, zijn mede bepalend voor de ernst en de behandeling van de vergiftiging. Vooral kleine kinderen zijn een risicogroep voor intoxicatie omdat bij hen een lagere hoeveelheid toxisch is en het denkbaar is dat een kind snoept van de tandpasta of tabletten. Het inslikken van een tube tandpasta voor een kind van 1 jaar oud is al levensbedreigend. Houdt fluoride bevattende tandpasta, tabletjes en mondspoelingen dus buiten bereik van (kleine) kinderen.

Het bekendste gevolg van een te hoge dosering fluoride op lange termijn is het al genoemde fluorose of mottling effect. Fluoride heeft daarnaast een effect op de balans tussen aanleg en afbraak van bot. De botdichtheid wordt door fluoride hoger, maar de sterkte van het bot neemt juist af. Deze slechtere kwaliteit van het bot uit zich in een verhoogde kans op fracturen. Naast deze bewezen risico’s van chronische overdosering worden er meerdere risico’s verondersteld. Deze risico’s zijn echter geen van alle wetenschappelijk goed onderbouwd en bewezen.

Het fluoride-ion kan elke cel van het lichaam penetreren en een verbinding aangaan met andere ionen. Er bestaat een sterke affiniteit met calcium. Maar ook verbindingen met magnesium en mangaan zijn mogelijk. Zo dringt fluor binnen in de wereld van de enzymen die deze mineralen nodig hebben. Dit zou aanleiding kunnen geven tot verstoring van de koolhydraat- en de botstofwisseling en van de functie van de spieren.

Fluoride is inwisselbaar met jodide in het schilklierhormoon. Hierdoor zou mogelijk de schildklieractiviteit verminderen (hypothyreoidie).

Door verschillende onderzoekers wordt gesuggereerd dat fluoride een negatief effect heeft op het IQ, omdat waargenomen wordt dat kinderen in gebieden met een hoge drinkwaterfluoridering een significant lagere IQ blijken te hebben ten opzichte van kinderen in gebieden met een lage fluorideconcentratie in het drinkwater. Dit verschil kan echter ook aan andere factoren dan de concentratie fluoride in drinkwater liggen. Bovendien is onbewezen op welke wijze fluoride een effect op het IQ zou hebben.

Alhoewel de kans op acute en chronische overdosering bij normaal gebruik van fluoride bevattende mondverzorgingsproducten volgens de huidige wetenschappelijke inzichten zeer gering is, geven sommige mensen de voorkeur aan het gebruik van fluoridevrije producten. Meer informatie over fluoridevrije producten vindt u hier.