Introductie

Tenofovir disoproxil is een virusremmer. Het remt de groei van het hiv-virus en van het hepatitis-B-virus.

Artsen schrijven het voor bij hiv en aids en bij de leverziekte chronische hepatitis B.

Instructiefilmpje

Film 1 - Slikken van medicijnen

Highlight

• Tenovofir disoproxil remt de groei van het hiv-virus en van het hepatitis B-virus.
• Bij infectie met het hiv-virus (zoals bij aids), om hiv-besmetting te voorkomen en bij chronische hepatitis B (leverontsteking).
• Bij hiv-behandeling altijd in combinatie met andere hiv-medicijnen. Vraag aan uw behandelaar een slikschema voor uw medicatie.
• Het kan enkele maanden duren voor de behandeling aanslaat. U merkt dat het werkt als het aantal virussen in het bloed afneemt. Bij hiv merkt u dat u minder infecties heeft.
• Meestal gebruikt u virusremmers jarenlang. Het hiv-virus is immers nooit helemaal uit te bannen. Ook het hepatitis-B-virus gaat meestal niet helemaal weg.
• Neem tenofovir disoproxil in tijdens de maaltijd of met wat voedsel. Het lichaam neemt tenofovir disoproxil dan beter op.
• Uw arts zal u regelmatig controleren op bijwerkingen. De belangrijkste bijwerkingen zijn: maagdarmklachten, duizeligheid, vermoeidheid en huiduitslag. Blijft u hiervan last houden? Raadpleeg dan uw arts.
• Andere bijwerkingen: breekbare botten en botpijn. Dit komt door te weinig fosfaat in het bloed. U heeft minder kans op deze bijwerking als u een voedingssupplement gebruikt met extra fosfaat.
• Er zijn wisselwerkingen met andere medicijnen. Laat uw apotheker controleren of u het veilig kunt gebruiken met uw andere medicijnen, ook die u zonder recept heeft gekocht.
• Bent u zwanger? Of wilt u zwanger worden? Vraag aan uw arts of apotheker of u dit medicijn mag gebruiken.
• Bij hepatitis B mag u dit medicijn gebruiken als u borstvoeding geeft. Geef geen borstvoeding als u hiv heeft.

Werking

Hiv

Oorzaak
Hiv is een virusinfectie die de witte bloedcellen aantast. Deze bloedcellen zijn nodig voor de afweer tegen infecties. Hoe meer virussen er komen, hoe meer de afweer achteruit gaat.

Infecties met hiv krijgt men door contact met besmet bloed, sperma, vaginavocht of moedermelk.

Verschijnselen
Mensen die besmet raken met hiv krijgen meestal binnen enkele dagen tot weken klachten die lijken op een flinke griep. Deze gaan vanzelf weer over.
Pas 2 tot 11 jaar later ontstaan ernstige klachten, zoals lymfeklierzwellingen, moeheid, koorts en gewichtsverlies. In de tussenliggende periode zijn er geen klachten, maar is het virus wel aanwezig en kan men anderen besmetten. Deze mensen worden hiv-positief of sero-positief genoemd. Later kunnen er infecties ontstaan die bij gezonde mensen niet voorkomen. De ziekte noemt men dan aids. Nog later kunnen er tumoren en vormen van kanker ontstaan.

Werking
Het virus dat hiv veroorzaakt stimuleert onze lichaamscellen om nieuwe hiv-virussen aan te maken. Daarvoor is het enzym reverse-transcriptase nodig. Tenofovir disoproxil remt dit enzym en voorkomt zo dat nieuwe virussen worden gemaakt. Tenofovir disoproxil kan het virus niet volledig laten verdwijnen. Wel kan het de hoeveelheid virus in het bloed drastisch verlagen. Hierdoor neemt het aantal witte bloedcellen toe en komt de afweer weer op peil. Omdat het virus snel geneigd is ongevoelig (resistent) te worden, kan het alleen in combinatie met andere hiv-remmers worden toegepast.

Behandeling
Hiv-positieve mensen starten in het algemeen met de behandeling als ze klachten krijgen of als de hoeveelheid witte bloedcellen beneden een bepaald minimum komt. Gebruikelijk is daarvoor een combinatie van minimaal drie medicijnen te kiezen. Als deze combinatie niet meer goed werkt, kunt u overschakelen op een combinatie van drie niet eerder gebruikte medicijnen, waarvoor het virus nog wel gevoelig is.

De behandeling noemt men geslaagd, als:

• de klachten verminderen;
• de afweer toeneemt;
• de hoeveelheid virus in het bloed binnen een half jaar niet meer is te meten;
• de bijwerkingen van de hiv-remmers geen al te grote inbreuk op de kwaliteit van leven hebben.

Tenofovir disoproxil wordt ook gebruikt om hiv-besmetting te voorkomen bij mensen met een verhoogd risico hierop. Dit noemt men pre-exposititie profylaxe (PrEP). Artsen schrijven het dan voor in combinatie met emtricitabine. Het is belangrijk dat u hiernaast ook maatregelen neemt voor veiligere seks, zoals gebruik van condooms. 

Ook wordt het gebruikt om hiv-infectie te vermijden bij mensen die in contact zijn gekomen met besmet bloed. Of bij mensen die onbeschermde seks hebben gehad met iemand die besmet is. Dit noemt men post-exposititie profylaxe (PEP). Artsen schrijven het dan voor in combinatie met emtricitabine en dolutegravir.

Ernstige leverziekte

Tenofovir wordt gebruikt bij chronische hepatitis B.

Oorzaak
Hepatitis B is een besmettelijke leverziekte die wordt veroorzaakt door een infectie met het hepatitis B-virus. Er bestaan verschillende soorten hepatitisvirussen. Ze worden met letters aangeduid: A, B en C. Hier gaat het om virustype B en de ziekte hepatitis B.

U kunt de ziekte krijgen door seksueel contact of door contact met bloed van een besmet persoon. Ook als deze persoon al lang geen verschijnselen meer heeft van de leverontsteking, kan hij nog wel besmettelijk zijn.
Ook kunt u deze ziekte oplopen doordat u zich prikt aan besmette voorwerpen. Of bij het zetten van tatoeages en piercings en bij het scheren met een gebruikt mesje, bijvoorbeeld bij de kapper.
Zwangere vrouwen die met het virus zijn besmet, kunnen hun kind tijdens de geboorte besmetten.

Verschijnselen
De ziekte kan mild verlopen met weinig klachten. Ongeveer 4 van de 10 mensen krijgen wel ziekteverschijnselen. Verschijnselen van hepatitis B beginnen meestal met gebrek aan eetlust, algemeen ziektegevoel, vermoeidheid, misselijkheid en braken, buikklachten, koorts en gewrichtsklachten. Soms ontstaat na een paar dagen een gele verkleuring van de huid (geelzucht), die in enkele weken weer afneemt. 
Bij meer dan 9 op de 10 volwassenen geneest de ziekte vanzelf binnen 3 weken tot 4 maanden. Bij tien procent van de mensen verdwijnt de ziekte niet. Dit noemt men chronische hepatitis B. Bij mensen met hiv ligt dit percentage wat hoger.

Wie hepatitis-B-virussen in zijn lichaam heeft (drager is) kan ongemerkt ook anderen besmetten, ook al heeft men zelf geen klachten.
Sommige mensen houden hun leven lang last van hun lever, omdat deze door de infectie beschadigd is geraakt.
Een klein deel van de dragers ervaart van tijd tot tijd een verergering van de klachten. Bij hen is de kans aanwezig dat op den duur de lever niet meer goed functioneert. Ook is er bij hen een verhoogde kans op leverkanker. Daarom is het bij chronische hepatitis-B nodig de ziekte te behandelen.

Behandeling
Bij chronische hepatitis–B-infectie schrijft de arts meestal een kuur met peginterferon-alfa voor. Als dit medicijn niet helpt of niet wordt verdragen, kan de arts medicijnen voorschrijven die het virus onderdrukken, zoals tenofovir disoproxil of entecavir.

Het duurt meestal meerdere maanden voor deze behandeling effect heeft. De arts kan in het bloed meten of er minder virussen zijn. Eventueel merkt u dan ook zelf dat u minder vermoeid bent of minder buikklachten heeft.
Als het aantal virussen dat u bij zich draagt voldoende is gedaald, moet u meestal nog een half jaar tot een jaar doorgaan met de behandeling. Daarna zal uw arts regelmatig controleren of het virus weer opspeelt. In dat geval moet u opnieuw een virusremmer gebruiken.

Voorkomen van besmetting
Het is mogelijk u te laten vaccineren tegen het hepatitis-B-virus. Sommige mensen hebben een verhoogd risico op hepatitis B, zoals prostituees, harddrug-gebruikers en werkers in de gezondheidszorg. Zij kunnen zich bij de GGD of (huis)arts laten vaccineren.

Infecties met virussen

Tenofovir disoproxil werkt tegen het hepatitis-B-virus en het hiv-virus. Zie hiervoor boven bij hiv en aids en bij ernstige leverziekte.

Bijwerkingen

Soms (bij 10 tot 30 op de 100 mensen)

• Maagdarmklachten, zoals misselijk zijn, overgeven, diarree, zelden buikpijn en winderigheid.

  Raadpleeg uw arts als u hier last van blijft houden.

• Duizeligheid

  Raadpleeg uw arts als u hier last van blijft houden.

• Slap gevoel.

• Zwakkere botten en botpijn door botontkalking (osteoporose). U heeft dan meer kans op een botbreuk.

  Dit ontstaat door een gebrek aan fosfaat in het bloed. Door extra fosfaat te gebruiken (in een voedingssupplement) is deze bijwerking te verminderen.

• Huiduitslag

  Huiduitslag kan door overgevoeligheid komen maar dat hoeft niet (zie 'Overgevoeligheid').

• Bij mensen die daarvoor gevoelig zijn, kunnen verschijnselen van diabetes (suikerziekte) ontstaan. Zij merken dit doordat zij veel dorst krijgen en veel moeten plassen. Mensen met diabetes kunnen tijdens de behandeling meer insuline of glucoseverlagers nodig hebben.

  Meet extra vaak uw bloedglucose.

Zelden (bij 1 tot 10 op de 100 mensen)

• Hoofdpijn

• Vermoeidheid

  Raadpleeg uw arts als u hier last van blijft houden.

Zeer zelden (bij minder dan 1 op de 100 mensen)

• Ernstige veranderingen in het bloed (een melkzuuracidose). De verschijnselen zijn misselijk zijn, overgeven, diarree, buikpijn, snelle ademhaling en bewustzijnsverlies.

  Neem bij deze verschijnselen onmiddellijk contact op met een arts.

• Leverziekten, zoals leververvetting, leverontsteking of een verminderde werking van de lever.

  Uw arts zal de werking van uw lever regelmatig controleren.

• Spierpijn en gewrichtspijn. Neem bij onverklaarbare spierpijn contact op met uw arts. Raadpleeg ook uw arts, als uw gewrichten pijnlijk of stijf worden, of als u ze moeilijk kunt bewegen.

  In zeer zeldzame gevallen kunnen de spieren worden aangetast, waarna een acute nieraandoening kan ontstaan.

• Verminderde werking van de nieren of een ontsteking van de alvleesklier. Raadpleeg uw arts bij pijn boven in de buik, geelzucht (gele verkleuring van huid en oogwit), koorts, verlies aan eetlust, misselijkheid.

• Zenuwbeschadiging, te merken aan een doof of tintelend gevoel van de huid.

  Raadpleeg uw arts als u dit merkt. Na stoppen van het gebruik verdwijnt dit weer.

• Overgevoeligheid voor dit medicijn. Dit kunt u merken aan jeuk, huiduitslag of galbulten.

  Een heel enkele keer ontstaat een ernstige overgevoeligheid. Dit is te merken aan zwelling van mond, tong of gezicht of benauwdheid. Waarschuw dan meteen uw arts.
  Blijkt u overgevoelig, dan mag u dit medicijn in de toekomst niet meer gebruiken. Geef daarom aan de apotheker door dat u overgevoelig bent voor dit medicijn. Het apotheekteam kan er dan op letten dat u dit medicijn niet opnieuw krijgt.

Heeft u last van een bijwerking? Meld dit dan bij het bijwerkingencentrum lareb. Hier worden alle meldingen over bijwerkingen van medicijnen in Nederland verzameld. Ik wil een bijwerking melden

Uitleg frequenties

Regelmatig : bij meer dan 30 op de 100 mensen
Soms : bij 10 tot 30 op de 100 mensen
Zelden : bij 1 tot 10 op de 100 mensen
Zeer zelden : bij minder dan 1 op de 100 mensen

Gebruik

Kijk voor de juiste dosering altijd op het etiket van de apotheek.

Hoe?
Tablet: doorslikken met water. Bij slikproblemen kunt u de tablet ook uiteen laten vallen in een half glas water, sinaasappelsap of druivensap.

Granules (korrels): gebruik een maatschepje om de juiste dosering af te meten. Doe de korrels in een bakje en meng deze met voedsel dat niet hoeft te worden gekauwd, zoals yoghurt, appelmoes of babyvoeding. Neem dit meteen na het mengen in. Gebruik geen vloeistof om de korrels in te nemen.

Wanneer?
Neem het medicijn in tijdens de maaltijd of met wat voedsel. Voedsel zorgt ervoor dat het medicijn beter wordt opgenomen in het lichaam. Kies een vast tijdstip, bijvoorbeeld 's ochtends bij het ontbijt. Dan vergeet u minder snel een dosis.

U gebruikt dit middel 1 keer per dag. Zorg ervoor dat er 24 uur tussen elke inname zit.

Slikschema

U gebruikt dit medicijn meestal in combinatie met andere hiv-remmers. Het is belangrijk om een duidelijk slikschema te vragen, zodat u weet wanneer u welke medicijnen moet gebruiken.

Tenofovir kunt u op de volgende manieren gebruiken:

• Ter voorkoming van een hiv-infectie (PrEP) in combinatie met emtricitabine:
  • U gebruikt dit medicijn dagelijks. Pas 7 dagen na de eerste tablet bent u beschermd tegen hiv.
  • Soms kunnen mannen ook een ander slikschema gebruiken dan dagelijkse inname, namelijk: u gebruikt dit medicijn alleen als u verwacht seksueel contact te hebben met een man met hiv-infectie. Neem 2 tabletten 2 tot 24 uur voordat u verwacht seksueel contact te hebben. Na 2 uur bent u beschermd tegen hiv. Neem 24 uur na de eerste inname weer 1 tablet en vervolgens na 24 uur nog 1 tablet. Bespreek met uw arts welk schema het best bij uw wensen past.
• Vermijden van een hiv-infectie na een besmetting (PEP) in combinatie met andere hiv-remmers: neem dit medicijn zo snel mogelijk na de besmetting in. Het beste is binnen 2 uur, maar in elk geval binnen 72 uur.

Hoe lang?

• Bij hiv: meestal gebruikt men anti-hiv-middelen jaren achtereen, omdat het virus nooit volledig is uit te bannen.
• Ter voorkoming van een hiv-infectie (PrEP): u kunt dit medicijn gedurende lange tijd dagelijks blijven gebruiken. Of alleen rond de periode dat u verwacht seksueel contact te hebben met een hiv-besmet persoon.
• Vermijden van een hiv-infectie na een besmetting (PEP): de behandeling duurt 4 weken
• Bij hepatitis B: het kan meerdere maanden duren voor de behandeling aanslaat. Uw arts zal uw bloed regelmatig controleren om te bepalen of het aantal virussen in uw bloed minder wordt. Als het werkt moet u het vaak nog meerdere maanden gebruiken. Een kuur duurt vaak een jaar of langer.

Vergeten

Het is belangrijk dit medicijn consequent in te nemen op de tijdstippen, die u met uw arts hebt afgesproken. Hierdoor is er altijd voldoende medicijn in uw bloed om het virus te bestrijden.

Zodra u een dosering uitstelt, loopt u het risico dat het virus toeneemt. Bovendien is er dan een kans dat het virus resistent (ongevoelig) wordt voor het medicijn.

• Vaak is het in het weekeinde moeilijk om aan de vaste innametijden te denken. Toch is het ook dan belangrijk om de wekker te zetten, zodat u geen dosering overslaat. U kunt eventueel het schema tijdelijk aanpassen door de tijdstippen te vervroegen, dat levert geen gevaar op voor de werking. Stel echter geen dosis uit, dan wordt de hoeveelheid werkzame stof in uw bloed te laag. Als u, na vervroegen, terugkeert naar uw normale schema kan dat alleen door de tijdstippen weer geleidelijk met een half uur uit te stellen, totdat u weer op uw oude schema zit.
• U kunt bij uw apotheek een speciale weekdoos krijgen, waarin u de medicijnen voor een week kunt uitzetten. Met een horloge met verschillende alarmen of met een zogenaamde pillenwekker (vraag uw apotheek) kunt u uzelf eraan herinneren dat het tijd is voor een dosis.
• Let op als u reist en daardoor grote tijdsverschillen moet overbruggen. Ga ervan uit dat een tijdsverschil van één uur eerder of later niet zo`n probleem is. U kunt uw slikschema blijven gebruiken. Overleg met uw arts of consulent hoe u uw slikschema kunt aanpassen aan grotere tijdsverschillen.
• Bij de overgang van zomertijd naar wintertijd en andersom kunt u uw gewone slikschema blijven gebruiken.

Bij hiv

Bent u één dosis vergeten? Neem deze dosis in zodra u het merkt en neem de volgende dosis op het gebruikelijke moment. Keer daarna terug naar uw normale slikschema.
Ontdekt u het pas als u de volgende dosis wilt nemen? Neem dan één keer een dubbele dosis. Bent u meer dan één keer een dosis vergeten? Overleg dan met uw arts. Neem nooit meer dan een dubbele dosis, want dit kan ernstige bijwerkingen veroorzaken.

Bij hepatitis

• Gebruik u Viread? Bent u één dosis vergeten? En duurt het meer dan 12 uur voor u de volgende dosis moet innemen? Neem de vergeten dosis alsnog in met wat voedsel. Neem de volgende dosis op het gebruikelijke moment.
  Bent u één dosis vergeten? En duurt het minder dan 12 uur voor u de volgende dosis moet innemen? Sla de vergeten dosis dan over. Neem de volgende dosis op het gebruikelijke moment.
  Bent u meer dan 1 dosis vergeten? Overleg dan met uw arts. Neem nooit een dubbele dosis, want dit kan ernstige bijwerkingen veroorzaken.

Verboden

autorijden en alles eten?
Bij dit medicijn zijn hiervoor geen beperkingen.

alcohol drinken?
Te veel alcohol is niet goed voor de lever. Bij de leverziekte hepatitis B is het gebruik van alcohol dus af te raden.
Tenofovir geeft in zeldzame gevallen leverafwijkingen. Drink geen alcohol of hooguit 1 glas per dag en drink in ieder geval 2 dagen per week niet.

Wisselwerking

Tenofovir disoproxil heeft met veel andere medicijnen wisselwerkingen. Het remt de afbraak van veel medicijnen in het lichaam, waardoor deze medicijnen meer bijwerkingen kunnen hebben. Ook kunnen veel medicijnen de werking van tenofovir disoproxil verminderen, waardoor de werkzaamheid afneemt en het virus aanwezig blijft.

Vraag aan uw apotheker om welke medicijnen dit gaat. Uw arts en apotheker controleren of u tenofovir disoproxil veilig kunt gebruiken naast uw andere medicijnen. Zorg er daarom voor dat uw arts en apotheker op de hoogte zijn van alle medicijnen die u gebruikt. Ook de medicijnen die u zonder recept koopt.

Ook kan uw apotheker u precies vertellen hoeveel tijd er tussen de verschillende medicijnen moet zijn en voor u een innameschema maken. Wordt het innameschema in uw situatie te lastig, overleg dan met uw arts. Misschien kan deze één van de medicijnen vervangen door een medicijn dat u wel samen mag gebruiken.

Zwangerschap

Zwangerschap

Bij hiv en aids
Bent u zwanger of wilt u zwanger worden? Overleg hierover met uw arts. Tijdens de zwangerschap moet u hiv-middelen blijven gebruiken. Want tijdens de zwangerschap is het extra belangrijk dat de hoeveelheid virus in uw bloed erg laag is. Dit verkleint namelijk het risico dat de baby besmet raakt met hiv.

Overleg ook met uw arts of uw hiv-behandeling geschikt is tijdens de zwangerschap. Sommige hiv-middelen zijn namelijk schadelijk voor uw baby. Mogelijk moet u andere hiv-middelen gebruiken.

Bij hepatitis B
Overleg met uw arts. Het is niet zeker wat de risico's van dit medicijn zijn voor zwangere vrouwen en hun kind.

Sommige vrouwen gebruiken tenofovir disoproxil tijdens de laatste 2 maanden van de zwangerschap. Tenofovir disoproxil verkleint dan het risico dat de baby besmet raakt met hepatitis B.

Borstvoeding

Bij hiv en aids
Geef GEEN borstvoeding als u hiv heeft. Het virus kan namelijk via de moedermelk de baby besmetten. Overleg hierover met uw arts.

Bij hepatitis B
U kunt dit medicijn veilig gebruiken als u borstvoeding geeft. Dit medicijn komt in een kleine hoeveelheid in de moedermelk, maar is niet schadelijk voor het kind.

Stoppen

Het is niet verstandig te stoppen, behalve als u te maken krijgt met ernstige bijwerkingen. Als u stopt zal het hiv-virus en het hepatitis-B-virus zich weer vermeerderen, zodat u weer klachten kunt krijgen.

Bij gebruik bij hiv en aids
Er zijn situaties denkbaar waardoor u toch tijdelijk moet stoppen met deze hiv-remmer. Bijvoorbeeld bij bepaalde operaties of als u pillen kwijtraakt en niet snel aan nieuwe kunt komen. Overleg in dat geval altijd met een arts. Als u moet stoppen, is het meestal beter om alle medicijnen van de combinatie te stoppen. Het virus kan namelijk ongevoelig worden voor uw medicijnen als u ze niet allemaal gebruikt. Meestal zal de arts u een andere combinatie van hiv-remmers voorschrijven, maar als dat niet mogelijk is, moet u tijdelijk met alle hiv-remmers stoppen.

Gebruikt u dagelijks tenofovir in combinatie met emtricitabine ter voorkoming van een hiv-infectie (PrEP)? Dan kunt u veilig met het medicijn stoppen na:

- ten minste 2 dagen na anale seks, of
- ten minste 7 dagen na vaginale seks.

Handelsinformatie

Ja, u heeft een recept nodig.

Tenofovir disoproxil is sinds 2001 internationaal op de markt. Het is op recept te krijgen onder de merknamen Viread in tabletten en in granules (korrels) en als het merkloze Tenofovir disoproxil in tabletten.

Tenofovir disoproxil wordt ook gebruikt in combinatie met andere werkzame stoffen onder de merknamen Eviplera, Stribild en Truvada en als het merkloze Emtricitabine/Tenofovir disoproxil en Efavirenz/emtricitabine/Tenofovir disoproxil.

Tenofovir disoproxil in combinatie met emtricitabine (Truvada) wordt ook gebruikt ter voorkoming van een hiv-infectie (PrEP) en om een hiv-infectie te vermijden na een besmetting (PEP).

Disclaimer

Deze tekst is opgesteld door het Geneesmiddel Informatie Centrum van de KNMP. Deze tekst is gebaseerd op de bijsluiter van het beschreven medicijn en op andere, wetenschappelijke bronnen. Zoals medische richtlijnen, standaarden en literatuur. Bent u benieuwd hoe het apotheek.nl-team dit doet? Bekijk dan de video. Hoewel bij het opstellen van de tekst uiterste zorgvuldigheid is betracht, is de KNMP niet aansprakelijk voor eventuele schade die zou kunnen voortvloeien uit enige onjuistheid in deze tekst. De officiële bijsluiter van dit medicijn vindt u bij het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen op: www.cbg-meb.nl.